Üretimde bulunan firmaların tedarik zincirlerinde bitmiş ürünlerin oluşturulması için, ham madde veya yarı mamüllerin firmalara yaptığı hareketleri belirleyen lojistik süreçler geliştirildi. Büyük ölçüde maliyet verimliliği sağlayan ‘Just In Time’ kısa adıyla JIT, esneklik ve güvenilirlik açısından, bugünlerde büyük önem taşıyor.
Genel olarak JIT felsefesinde, müşterinin sipariş ettiği miktar kadar üretim yapılmalı, hurda oranları her zaman sıfıra yakın olmalı, üretim için yapılan hazırlık zamanları kısa olmalıdır, üretimin hızı çalışan tüm birimlerde talep değişimlerine çok hızlı ve esnek olarak uyum sağlamalıdır, kayıplar sıfır olmalıdır, konuyla ilgili personellerin eğitimlerine çok önem verilmelidir.
JIT’i ANLAMAK
Just In Time kısa adıyla JIT felsefesi 1970’lerde Japonya tarafından kullanılmaya başlanır ve genel olarak bu felsefeye göre; müşterinin sipariş ettiği miktar kadar üretim yapılmalı, hurda oranları her zaman sıfıra yakın olmalıdır, üretim için yapılan hazırlık zamanları kısa olmalı, üretimin hızı çalışan tüm birimlerde talep değişimlerine çok hızlı ve esnek olarak uyum sağlamalıdır,kayıplar sıfır olmalı, ilgili personellerin eğitimlerine çok önem verilmelidir.
Bir işletmede malzeme planlaması yapılırken üretim ve konu ile alakalı lojistik süreçlerindeki maliyet yapısının iyileştirilmesi arzulanırve bu sebeple nakliye, depolama ve malzeme taşıma süreçlerindeki harcamalar azaltılmak hedeflenir. Bu amaçları gerçekleştirmek için, en önemli yalın üretim aracı olan JIT, 7D-7 Doğru (7R-7 Right) kuralının temeli kabul edilerek uygulanmaya başlamıştır.
Toyota Üretim Sistemi olarak da bilinen Just in Time yani JIT, ‘’Tam Zamanında Üretim’ anlamına gelir. JIT’in hedefi, üretimi arz ve taleple uyumlu hale getirerek stok kavramını sıfıra indirmeye odaklanmaktır. Başka bir deyişle, doğru ürünün istenen miktarda ve doğru zamanda üretilmesi için sistematik bir yaklaşımdır.
Üretim Departmanı açısından “JIT” bu anlama gelse de, Lojistik bakımından envanter yönetimi olarak, atıkları azaltmaya ve malları taşımak için en verimli yöntemleri seçmeye odaklanır. Felsefesi ‘Sıfır Stok’ ve ‘Sıfır Hata’ olarak tanımlanır.
JIT PRENSİPLERİ
Toplam Kalite Kontrol: JIT üretim sisteminin en önemli hedefi kalitedir. Üretimin hiçbir aşamasında kalitesizliğe yol açacak bir duruma izin verilmez. Olumsuz bir durumla karşılaşıldığında; problemin ortadan kaldırabilmesi için gerekli çalışmalar anında yapılır, eğer üretimin durdurulması gerekiyorsa üretim durması bile göze alınır. Toplam Kalite Kontrolün uygulanabilmesi adına her çalışan kendi yaptığı işin kalitesinden sorumludur. Ham madde ya da ekipman satın alınacağı zaman kalite problemleri ile karşılaşılmaması için tedarikçiler ile önceden anlaşmalar yapılır. Üretim hattındaki hataları öngörebilmek için fabrikalarda genellikle Jidoka sistemleri kullanılır.
Çekme Sistemi: Müşterinin istediği ürünü,istediği zamanda ve miktarda üreten sisteme “çekme sistemi” denir. Bu sistemde proseste gerçekleştirilen tüm operasyonlar müşteri talebine göre gerçekleştirilir, bu durum stok oluşmasını engeller. Stok tam zamanında üretim sisteminde israf olarak nitelendirilmektedir. Bu israfın ortadan kaldırılabilmesi için çekme sisteminin kullanılması gerekmektedir.
Üretim Sürecinin Esnekliği: Sürecin ürün çeşidine göre hatlarda yapılacak olan değişikliğe sistemin uyum yeteneğinin yüksek olması gerekmektedir. Bununla birlikte çalışanların kalifiye elemanlar olması prosesin uyum yeteneğini arttıracaktır. Sürecin esnekliği yüksek olursa operasyonel kontrol artar, iş gücü ihtiyacı azalır ve tezgah kullanımı artar.
JIT sayesinde en verimli depo hacmi ve üretim devamlılığı sağlanmaktadır. Kısaca Just In Time, ihtiyaç kadar talebi, mükemmel kalite ile artıksız olarak bir an önce üretmek ve istendiği zamanda doğru yere nakletmektir.
Bu sayede aşağıda sıraladığımız yedi israf yok edilmiş olur :
- Fazla üretimden kaynaklanan israf
- Beklemeden kaynaklanan israf
- Ulaştırmadan kaynaklanan israf
- Stoktan kaynaklanan israf
- Süreçten kaynaklanan israf
- Hareket israfı
- Hatalı ürünlerden kaynaklanan israf
Just In Time’ın Başarası İçin; proje yönetimi, ekip çalışması, bilgi kültürü, eş zamanlı mühendislik gerekir.
JIT modeli asıl olarak çekme sistemi anlamına gelir. Bu sistem tüketilenin yerine tüketilen kadar koymak yani stokları engellemek anlamına gelir.
Uygulanan modeller ise şunlardır:
Kanban – Jidoka – Smed - Poke-Yoke - 5s – Kaizen
KANBAN: Bu model hangi parçadan ne kadar üretileceğinin belirlenmesini sağlar. Kanban, üretim sistemi akışını tersine yönlü ve işletmenin fiziksel birimleriyle sondan başa doğru hareket ettirir. Böylelikle üretim için gerekli olan parçalar, gerekli miktarda gerektiği yerde ve zamanda üretime alınmış olur. Bu şekilde stokları sıfırlamak olanaklı hale gelir.
JIDOKA (OTONOMASYON) : Hatalı parçaların üretim akışına karışıp sonraki süreçlerde üretimi kesintiye uğratmasını engelleyen modeldir. Bu sistemde soruna makineler müdahelede bulunur.
SMED (SINGLE MINUTES EXCHANGE OF DIES): Bu modelde amaç, gereksiz zaman harcamalarından kaçınmaktır.
POKE YOKE : İnsan kaynaklı, unutkanlık, işi boşlama, tecrübesizlik ya da kasıt gibi hataları önleyici model olarak tanımlanır.
5s (SEITION, SEISO, SEIKETSU, SEIRU, SHITSUKE): Bu model, koordineli bir şekilde 5 ilkenin aynı anda uygulanmasıyla başarıya ulaşılacağını hedefler.
KAIZEN : Bu model, geri beslemeye dayanan düzeltici faaliyet anlamına gelir. Mevcut durumun iyiye doğru gitmesi için çalışır.
JIT’ın Faydaları
- Kalite muâyenelerinde yüzde 20 ila 60 arasında düşüş gerçekleşir
İyi bir JIT uygulamasında gerçekleşen kalite muayenelerindeki düşüş, kalite muâyenelerinin birlikte yapılmasından kaynaklanır.
- Hammadde stoklarında yüzde 35 ila 75 arasında düşüş gerçekleşir
Hedef olarak hammadde stoklarının sıfır olması bekleniyorsa da, bu tamamen gerçekleştirilemeyebilir. Pareto analizi neticesinde, bu uygulamanın anlam kazanacağı kayda değer ürünlerde uygulanması pek tabii algılanmalıdır. Bazı malzemelerde JIT uygulaması, sağlayacağı faydadan fazla bir maliyet getireceği için dikkate alınmamalıdır. O sebeple pratik uygulamada, sektöre bağlı olmak kaydıyla yüzde 35 ila 75 arasında bir düşüş kabul edilebilir ve bu uygulanabilir bir hedef sayılır.
- Toplam üretimde yüzde 40 civarında artış gerçekleşir
Bu uygulama esnasında kalite konusu hassasiyetle çözüldüğü için üretimde bir artış beklemek normaldir. Diğer yandan, ürün hareketleri sadeleşeceği için, bir takım faaliyetlerin yalınlaştırılması ile üretimde artış elde edilecektir.
- Üretim alanı ihtiyacında yüzde 80 azalma gerçekleşir
Üretim alanındaki artış (ihtiyaçta azalma), istasyonlarda bekleyen ürünlerin sadeleştirilmesi sebebiyle sağlanmaktadır. Hem üretim alanlarındaki cer (ya da koltuk) ambarları adı verilen ara depolar, hem de giriş-çıkış ambarlarının nerdeyse sıfırlanması sebepleriyle alan talebinde radikal bir düşüş elde edilecektir. Bu durumda, çok daha kolay yönetilen bir alan söz konusu olacaktır.
- Dolaylı ve dolaysız işçilik maliyetlerinde yüzde 25’e varan düşüş gerçekleşir
Ürün kabul, üretime ürün sevkiyatı, mâmul maddenin depoya kabulü, tamamlanmış ürünün sevkiyatı, kalite kontrol işlemlerinin yerinde ve sadeleştirilmiş olarak yapılması, toplu sayımların ortadan kalkması gibi hususlar dolaylı ve dolaysız işçilik maliyetlerinde düşüşü sağlayacaktır.
- Tedarik sürelerinde yüde 90 program uyumu gerçekleşir
Program uyumunun sağlanamadığı yerlerde JIT uygulamasının yapılamayacağı aşikardır. Bu sebeple, JIT uygulamasının başarılı uygulandığı bir yerde bu noktanın sağlandığını kabul etmek gerekir. Sevkiyatların zamanında yapılamaması durumu ikili bir etki meydana getirecektir. İlki, sevkiyatların gecikmesi durumunda işletmenin ürünü olmadığı için durmak zorunda olmasıdır. İkincisi ise; sevkiyatların erken gelmesidir. Bu durumda depolama olanakları yeterli olmayacağı için, kabul edilecek olan ürünlerin ortalıkta sahiplenilmesi gibi olanaksız bir durum ortaya çıkmaktadır.
- Bitmiş ürün stoklarında ve maliyetlerinde düşüş gerçekleşir
Aslında hedef sıfır stok ve sıfır stok maliyetidir. JIT yalnızca malzeme tedarik yönetimi tarafında değil, üretim lojistiği ve ürün dağıtımı lojistiğinde de uygulanmak durumundadır. JIT sadece tek taraflı olarak değil, sistem olarak uygulanmak zorundadır.
Bu durumda hedef; bitmiş ürünlerin de JIT mantığına göre hareketlendirilmesi gerekliliğidir. Bitmiş ürün stoklarının neden sıfır olamadığının da açıklamasını yapmak gerekir. Sistem JIT uygulamasında, yapılmış olan satış kadar üretme esasında çalışmayı genellikle hedeflemelidir. İdeal konumda bu çalışma ile bitmiş stokların sıfır olması beklenir ancak müşteri hakları, bazı kalite sorunları, bazı süreç hataları ve en önemlisi bazı karar hataları gibi konular, bitmiş ürünler stokunun sıfırlanmasını engelleyecektir.